STOP MET 'WIJ' EN 'ZIJ' LOGICA.                        
Deepac Chopra: 'Besef dat niemand je vijand is'. Vlak na de aanslag van 11 september 2001 op het World Trade Center en het Pentagon leek het er heel even op dat de wereld één was geworden, en dat we allemaal de handen ineen zouden slaan om 'iets' te doen tegen krachten die er blijkbaar op uit waren om onze samenleving geheel te ontwrichten. Maar de goodwill die de Amerikanen vanuit de hele wereld kregen, ging al snel verloren toen president Bush, gesteund door de haviken in zijn regering, op eigen houtje 'de oorlog tegen het terrorisme' aankondigde. En ieder land werd door Bush voor een wel erg simplistische keuze gesteld: je bent voor ons, of voor terroristen. Een tussenweg was er niet. Toen Bush in zijn State of The Union ook nog eens 'De As van het Kwaad' introduceerde, waarin landen als Iran en Noord-Korea als 'schurkenstaten' werden betiteld, was het duidelijk dat de Amerikaanse president op ramkoers lag met alles wat niet in zijn straatje paste. 

De gevolgen zijn voor iedereen elke dag in het nieuws te zien: een rampzalige en uitzichtloze oorlog in Irak, en een al even eindeloze strijd in Afghanistan, waar de Taliban op veel plekken weer vrolijk de dienst uitmaken. Kortom: wat heeft de 'oorlog tegen het terrorisme' de wereld gebracht? Alleen maar meer terroristen, meer pijn en meer haat..... Volgens de Amerikaanse schrijver Deepac Chopra is het de hoogste tijd om volstrekt andere wegen te bewandelen. Eén ding staat voor hem vast: vrede kan nooit uit de loop van een geweer komen. In zijn boek Peace Is the Way geeft Chopra een groot aantal praktische manieren om daadwerkelijke vrede te creëren, in ons eigen leven en daardoor ook in de wereld om ons heen. In dit artikel, afkomstig uit Peace Is the Way, zegt Chopra dat vrede pas kan ontstaan als je het wij/zij denken loslaat: Zodra je oog in oog staat met je vijanden, blijken ze gewone menselijke wezens te zijn. 'De weg van vrede leert dat niemand je vijand is. Omdat dit zo volstrekt anders is dan we altijd hebben geleerd, kun je dit besef alleen in stapjes bereiken. De eerste stap is dat je stopt te geloven in het legendarische monster 'zij'. Zodra je oog in oog staat met je vijanden, blijken zij gewone menselijke wezens te zijn. Ik las onlangs dat zich op 6 juni 1944, de dag van de geallieerde landing in Normandië, een verontrustend fenomeen had voorgedaan. Men ontdekte dat e soldaten over het algemeen weigerden om op de Duitsers te schieten die de kust verdedigden. Zelfs als een commandant de schutters toeschreeuwde dat ze moesten schieten, gaf slechts één op de vijfentwintig soldaten gehoor aan dat bevel. Dit verwarrende feit werd in de nadagen van de oorlog, waarin D-Day werd afgeschilderd als een glorieuze overwinning van het goede over het kwade, niet openbaar gemaakt. Het werd alleen in een intern rapport van het Amerikaanse leger besproken. 

Het rapport maakte duidelijk waarom de soldaten weigerden te schieten. Het had niets te maken met lafheid. De reden dat de soldaten niet wilden schieten was dat ze met eigen ogen zagen dat de Duitsers mensen van vlees en bloed waren. En van jongs af aan had iedere soldaat geleerd dat het tegen Gods wil is om mensen te doden. Het was voor hen, zelfs in het heetst van de strijd, vrijwel onmogelijk om dat besef los te laten. Het leger zat behoorlijk in zijn maag met de weerzin van de meeste soldaten om op de vijand te schieten. Dat leidde tot veranderingen bij de opleiding van soldaten. In plaats van te leren dat zij mensen moesten doden, werd hen geleerd om contact te maken met 'het doelwit' of om 'de strategische doelstellingen te vervullen'. Dat betekende natuurlijk nog steeds dat ze medemensen moesten doden. Het enige verschil was dat dit wrede feit nu verdoezelt werd door een dik masker van dure woorden. De oplossing was dus om de gemiddelde soldaat zodanig te conditioneren dat hij de vijand nooit als een mens zou beschouwen, en al helemaal niet als iemand die aan onze kant vecht. Het ontmenselijken van de andere partij is al heel oud. De vredesbeweging hekelt het feit dat de moderne Amerikaanse oorlogsvoering veranderd is in een high tech videospel. Op computerschermen die je normaal gesproken in winkelcentra's aantreft, kunnen soldaten tegenwoordig vanaf grote afstand hun wapens afvuren zonder ooit oog in oog te staan met degenen die zij doodschieten. Het ontmenselijken van de vijand is een eeuwenoude techniek die zijn wortels vindt in het begrip 'zij'. Dit zijn de overtuigingen die een verkeerde logica in stand houden: 

Het gaat altijd om wij en zij. Zij zijn slecht, wij zijn goed. Wij moeten hen verslaan, anders verslaan zij ons. Zij geloven in een verkeerde God. Zij zijn gek. Zij haten ons, en dat zullen ze waarschijnlijk altijd blijven doen. Zij verdienen het. Als je deze logica te primitief vindt, kan ik alleen maar zeggen dat hij wel degelijk altijd op de meest wrede manier is gebruikt. De eerste de beste geschiedenisstudent kan daarbij wijzen op de Britse reactie op het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Duitsland was tot 1914 een land net als alle andere landen, misschien niet echt een bondgenoot maar wel gerespecteerd om zijn cultuur en filosofie. Toen de oorlog begon, veranderde ditzelfde volk in de ogen van de Britten in smerige Hunnen die moedwillig martelden, baby's op grote schaal vermoordden en elke afschuwelijke misdaad begingen die maar denkbaar was. Dit demoniseren werd als een noodzakelijk onderdeel beschouwd van de propagandacampagne die het publiek rijp moest maken voor de oorlog. De weg van de vrede vraagt van ieder mens om een eind te maken aan de 'wij' en 'zij' logica. Ook nu weer zien dat er gedemoniseerd wordt, en vrijwel om dezelfde redenen. Iedereen die oorlog voert weet dat het effectief is om hen af te schilderen als 'het kwaad', maar in de onderling verweven hiërarchie is het moeilijk om waarheid en feiten van elkaar te onderscheiden. Echte wreedheden zijn wel degelijk een onderdeel van alles wat er gebeurt, en dat wekt echte afschuw en verbijstering. 

Bovendien zorgt partijdigheid ervoor dat de wreedheden die onze kant begaat, worden vergoelijkt en goedgepraat, terwijl de wreedheden die zij begaan ( of waarvan we hen verdenken) buiten elke proportie worden opgeblazen. Toch lijdt het geen twijfel dat het exploiteren van angst een daad van wreedheid is. Want de uiteindelijke reden waarom wij hen als duivels willen beschouwen, is dat wij met een gerust geweten meer mensen aan hun kant kunnen doden. De wreedheden worden gerechtvaardigd met het oog op het einddoel: de totale overwinning. In een ethos waarbij 'winnen' het enige is wat telt, moet het doel de middelen heiligen. Want verliezen is in die visie volstrekt negatief en is daardoor een absoluut onaanvaardbare uitkomst. Bij wedstrijdsport is dit waar, want daar lijkt het concept van 'wij' en 'zij' vrij onschuldig te zijn. Maar in oorlogen is de absolute overwinning een illusie, terwijl je het verlies van levens aan de kant van de verliezer vergeet en je de wandaden die je eigen soldaten hebben begaan om de zege te behalen buiten beschouwing laat. De weg van de vrede vraagt van ieder mens om een eind te maken aan de 'wij' en 'zij' logica en om niet langer volgens die regels te leven. HET GAAT ALTIJD OM WIJ EN ZIJ. Deze eerste regel is altijd de krachtigste geweest. Je zou het de aller-diepste oorzaak van conflicten kunnen noemen, omdat conflicten alleen maar kunnen bestaan als je denkt in termen van afscheiding: wij aan de ene kant, zij aan de andere kant. In spiritueel opzicht is scheiding het probleem, en niet het antwoord. In een wij/zij denken wordt scheiding echter veranderd in een antwoord: Als je de mensen die anders zijn dan jij niet kunt kwijtraken, dan ga je hen bevechten. En je gebruikt het feit dat zij 'anders' zijn als je motivatie voor dat gevecht. Maar dat is een waanidee, want het enige waarmee je het 'anders zijn' kunt opheffen is door de scheiding te genezen. Als je de weg van vrede wilt bewandelen, heb je altijd als doel om te genezen, en niet om je ergens tegen af te zetten. Daarbij moet je verder gaan dan wanneer je zou zeggen dat radicale moslims 'alleen maar een klein beetje slecht zijn'. Want hoewel dit heel redelijk en gematigd klinkt, leidt een dergelijke redenering uiteindelijk toch weer tot wij/zij denken, want je gaat nog steeds akkoord met de oorlog tegen hun slechtheid. Het zal duidelijk zijn wat het alternatief is: doe er alles aan om een eind te maken aan afscheiding in je eigen leven. 

Laat gemakkelijke oordelen over hoe slecht zij zijn dit thema niet vertroebelen. ZIJ ZIJN SLECHT, WIJ ZIJN GOED. Deze regel voegt opwinding en drama aan het gevecht toe. In plaats van de feiten onder ogen te zien (namelijk dat iedereen in de valkuil van afscheiding getrapt is en daaruit moet stappen) kunnen we terugvallen op de eeuwige strijd tussen goed en kwaad. Wat opwindend dat je iemand hebt gevonden die je kunt aanvallen in plaats van de vijand in jezelf onder ogen te zien. De eeuwige oorlog tussen licht en duisternis dient als een gemakkelijke dekmantel. Wat het tot een schijnvertoning maakt, is dat deze strijd nooit scherp omlijnd is. Het leven is altijd een mengeling, vol verwarring en beroering. Wij maken daar allemaal deel van uit, hoe verleidelijk het ook is om hen van alle kwaad te beschuldigen. WIJ MOETEN HEN VERSLAAN, ANDERS VERSLAAN ZIJ ONS. Deze regel verandert hen in aanvallers. Als een tactiek om angst in stand te houden is dit erg doeltreffend. Zodra je iets eenmaal als 'het kwaad' hebt bestempeld, lijkt dat 'kwaad' er altijd op uit te zijn om je aan te vallen. Het wil zich verspreiden, het wil veroveren en verslinden. Een soortgelijke logica wordt toegepast door mensen die aan fobieën lijden. Als je bijvoorbeeld een diepe angst voor insecten hebt, denk je dat die insecten weten dat je bang voor hen bent. Sprinkhanen bewegen zich niet willekeurig voort, nee elke sprinkhaan heeft het op jou gemunt. Er bestaat nooit zoiets als een zij die het kwaad volledig belichaamt en die als enig doel heeft om het goede op te zoeken en te vernietigen. Mensen die aan fobieën lijden zijn er absoluut van overtuigd dat dit waar is, maar ieder ander beseft onmiddellijk dat het volstrekt irrationeel is. Sprinkhanen hebben geen geheim zintuig waarmee ze weten naar wie ze toe springen.

In feite springen ze naar niemand toe, hoewel ze met hun natuurlijke gedrag wel grote schade kunnen toebrengen aan oogsten en dergelijke. Het kwaad is zelden onverbiddelijk. Wel kan het ongelooflijk koppig zijn, en in sommige gevallen (het klassieke voorbeeld daarvan is Hitler) kan het zelfs een volledige samenleving ten prooi doen vallen aan een psychose waarbij kwaad ten onrechte als goed wordt beschouwd. Maar hoe koppig het kwaad soms ook is, er bestaat nooit zoiets als een zij die het kwaad volledig belichaamt en die als enige doel in zijn leven heeft om het goede op te zoeken en te vernietigen. ZIJ GELOVEN IN EEN VERKEERDE GOD. Deze regel is een andere manier om de eigen status van deugdzaamheid op te krikken door te veronderstellen dat God zozeer van oorlog houdt dat Hij partij kiest. Hij kiest partij voor degenen die hem echt kennen, en niet voor degenen die Hem op een verkeerde manier aanbidden. 

Hier begint de logica van wij en zij voor veel mensen waarschijnlijk zijn kracht te verliezen. De gedachte dat wij zouden kunnen weten wat God wil veroorzaakt teveel onzekerheden. Als je er diep over nadenkt, is het zinloos om te denken dat God het nodig zou hebben om te worden verdedigd. Want uiteindelijk bestaat Hij eeuwig, en hoe zou Hij ooit bedreigd kunnen worden? De argumenten waarmee God één kant van de oorlog kiest, gelden ook voor de andere partij, en die argumenten moeten we dus tegen elkaar wegstrepen. Bij de weg van vrede heb je God niet als rechtvaardiging nodig, want vrede heeft zijn eigen waarde bij het verbeteren van het leven van ieder mens. ZIJ ZIJN GEK. Hoewel dit één van de meest primitieve regels lijkt te zijn, spreekt hij tegenwoordig, zelfs bij zeer ontwikkelde mensen, sterk tot de verbeelding. Vooral radicale moslims worden er tegenwoordig van beschuldigd dat zij zich aan bizarre manieren van denken hebben overgegeven. Zij verwerpen de moderne wereld en haar technologie. Zij weigeren het kennelijke gelijk van het kapitalistische Westen te erkennen. Zij willen de wereld terugwerpen in een soort middeleeuwen, want dat was de laatste periode waarin zij zich prettig voelden. In plaats van hen te zien als mensen die er anders over denken dan wij, beschouwen wij hun ideeën als gek en stellen wij hen op één lijn met iemand die de slavernij of de onderwerping van vrouwen weer wil invoeren (en dit idee verandert dan al snel in de vreemde argumenten tegen de islam als geheel). Wat deze redenering zo ontwrichtend maakt, is dat je jezelf kunt wijsmaken dat je geweld mag toepassen tegen mensen die gek zijn omdat je dit 'voor hun eigen bestwil' doet. Want in tegenstelling tot mensen die boosaardig zijn, kun je mensen die gek zijn niet verantwoordelijk stellen voor hun daden. Ze zijn immers, zonder dat ze dit weten, de weg kwijt. Daarom hebben wij het recht om hen die controle over hun eigen leven uit handen te nemen. 

Maar als je mensen doodt voor hun eigen bestwil, zou de last van irrationaliteit aan jouw kant wel eens groter kunnen zijn dan die aan hun kant. ZIJ HATEN ONS, EN DAT ZULLEN ZE WAARSCHIJNLIJK ALTIJD BLIJVEN DOEN. Deze regel is alleen maar projectie: jezelf voorstellen hoe iemand anders voelt omdat jij graag wilt dat hij zich zo voelt. Het is immers veel gemakkelijker om iemand die je haat pijn te doen. Gevoelens en emoties brengen geen enkele verandering in het feit dat geweld immoreel is. Het is onze haat, en niet die van hen, die ons blind maakt. Het afschilderen van hen als degenen die haten, is een onverhulde poging om onszelf te blijven zien als goed. En daarmee ontlopen wij de enige manier om geweld te beëindigen: naar binnen kijken en de donkere kanten in onszelf onder ogen zien. ZIJ VERDIENEN HET. Deze regel neemt alle verantwoordelijkheid weg bij de partij die geweld pleegt en plaatst de volledige last bij het slachtoffer ervan beschuldigt dat 'zij er zelf om heeft gevraagd'. Er wordt dan een beeld geschetst van een verdraagzame, berustende echtgenoot die tot het uiterste getergd werd en die geen andere keus had dan terug te slaan. Gewelddadige mensen gebruiken deze logica vaak om geestelijk te kunnen overleven. 

Zo gaf O.J. Simpson ooit een beruchte persconferentie waarin hij zichzelf beschreef als het echte slachtoffer van zijn huwelijk, ondanks het feit dat hij degene was die zijn vrouw om het leven had gebracht). Het slachtoffer de schuld geven is de meest immorele en verderfelijke vorm van wij/zij logica. Deze logica bereikte een afschuwelijk dieptepunt toen de Duitse SS-officieren in concentratiekampen er telkens over klaagden dat de Joden hen gedwongen hadden om te doen wat zij deden. Dit was een algemeen bekende klacht, die veroorzaakt werd door het feit dat het voor de officieren anders volstrekt onverdraaglijk zou zijn geweest om op een zo massale schaal voortdurend met dode lichamen en met as om te gaan. Zonder deze zelfbeschermende verdediging waarbij het slachtoffer de schuld kreeg, zouden de SS'ers hun werk als iets krankzinnigs hebben ervaren, en het was natuurlijk ook krankzinnig. De weg van vrede is hier heel duidelijk over. Niemand verdient het om geweld te ondergaan, en de daden van geweld die jij begaat drukken op jouw schouders, en niet op die van iemand anders. Zij zijn nooit een excuus voor jou om geweld te begaan. In de onderling verweven hiërarchie horen slachtoffers en daders bij elkaar. Uiteindelijk bestaat er niet zoiets als zij, omdat we allemaal onderling verbonden zijn. We moeten het ons eigen maken om elke dag te leren denken op het niveau van een collectief bewustzijn -- het bewustzijn dat ons tot één mensheid maakt. 
D. C.



counter free
Google Analytics Alternative