KATHOLIEKE KERK STAART IN DE AFGROND.
De katholieke kerk zit tot over de oren in de schandalen. Seksueel misbruik, ontkenning van de Holocaust, aids als gerechtigheid. Stevent ze af op haar ondergang, of is ze niet stuk te krijgen? ,,De kloof tussen de kerkleiding en de mensen is enorm.”
Wranger kan pater Giel Henselmans het niet zeggen. ,,Ik ben ongeneeslijk ziek, zit in de laatste fase van mijn leven en dat doet mij ontzettend pijn. Maar ik lijd nog veel meer onder de kerk waar ik vroeger zo van heb gehouden.” Henselmans is de steun en toeverlaat van Paul Vlaar, de pastoor uit Obdam, die opzien baarde met zijn Oranjemis tijdens het WK voetbal. Vlaar werd tot de orde geroepen door de Haarlemse bisschop Punt en zwijgt liever als het over de crisis in de katholieke kerk gaat. Henselmans neemt geen blad voor de mond. ,,Ik heb toch niets meer te verliezen.”Zijn kritiek komt erop neer dat de kerkleiding volkomen vastzit aan de leer en de bijbehorende stellingen in plaats van dat ze luisteren naar de mensen. Schokkend voorbeeld daarvan vindt hij de recente uitspraak van de Belgische aartsbisschop Léonard dat mensen met aids dat min of meer aan zichzelf te wijten hebben. ,,Hij zegt dat aids het gevolg is van ongebreidelde seks en die vorm van seks keurt de leer af. De bisschop volgt met zijn uitspraak heel strikt de leer, maar beseft niet, of wil niet beseffen, dat hij daarmee ontelbaar veel mensen pijn doet. Of wat te denken van de uitspraak van Simonis naar aanleiding van het seksueel misbruik door geestelijken in de katholieke kerk: ‘Wir haben es nicht gewusst’. Hij deed dat heel bewust. Zoiets ga je toch niet zeggen? 

Hoe durft die man? De kerk moet met de mensen bezig zijn. Dat is vijftig jaar gelukt, maar nu niet meer. Dus is het niet gek dat zoveel mensen zich van de kerk afkeren.” Theoloog Anne van der Meiden noemt het aantal van zo’n achthonderd per week. ,,Toch een leuke dorpsparochie.” Het is vooral een gevolg van de schandalen: seksueel misbruik door geestelijken, een Belgische aartsbisschop die aids ‘een begrijpelijke straf’ noemt, een Engelse bisschop die de Holocaust ontkent en de wederopname van vier bisschoppen van de Priesterbroederschap Sint Pius X, die volgens kenners zeer reactionair is en sympathie heeft voor dictators en rechts-extremisten.Van al die schandalen werkt vooral het seksschandaal, dat wereldwijd is, als een boemerang. Iedereen die het over de katholieke kerk heeft, praat hierover. ,,Begrijpelijk””, vindt kerkhistoricus Jan Jacobs. ,,De kerk heeft altijd een hoog normen- en waardenpatroon uitgedragen, een boodschap van waarachtigheid en geloofwaardigheid. Dit is een flagrant voorbeeld van hoe onwaardig en ongeloofwaardig veel dienaren van de kerk zijn geweest. Ook in de reacties is de kerkleiding dat. Door zaken toe te dekken, door de rol van slachtoffer aan te nemen. Dat kan echt niet. Door dit schandaal zit de katholieke kerk in de grootste crisis sinds de Reformatie in de zestiende eeuw. Ik vraag me af of ze de kans krijgt over dit schandaal heen te groeien, althans in West-Europa.In Afrika en Latijns-Amerika is nog bloei, maar in onze wereld is de neergang al enige tijd geleden ingezet. En die wordt versneld, verhevigd door de houding van de huidige kerkleiding.”Deze verzet zich volgens Jacobs tegen de ontwikkelingen in Europa, zoals verlichting, secularisatie en de verzorgingsstaat, want die zijn een bedreiging.,,Er is in de ogen van de katholieke kerk maar één waarheid en die bezit zij. De kerk heeft de plicht die waarheid uit te dragen, eventueel tegen beter weten in.”In West-Europa is aan dat waarheidsdenken de afgelopen decennia een andere inhoud gegeven. Het is meer een zoeken naar de waarheid geworden, een zoeken naar waarachtigheid. Voor een absoluut waarheidsbegrip, de waarheid, is geen plaats meer in de moderne samenleving.Toch houdt de katholieke kerk voet bij stuk: er is waarheid en er is valsheid.Jacobs:

,,Ze hebben weliswaar geen macht meer, zoals in de middeleeuwen, toen ze mensen gevangen kon zetten en martelen. Maar je moet wel tot zwijgen gebracht worden als jij als katholiek uitspraken doet die tegen de officiële leer ingaan. Logisch dat de eigen achterban meer en meer steigert. De kloof tussen die mensen en de kerkleiding is enorm. Mensen zoeken meer en meer zingeving buiten de kerk, die daar geen antwoord meer op heeft. Dat vergroot de crisissituatie.”Anne van de Meiden houdt nog een slag om de arm. ,,De ontwikkelingen zijn desastreus, dat is waar. Dan heb ik het nog niet over het enorme tekort aan priesters. Maar als men durft te vernieuwen, als er een nieuwe geest door de kerk gaat waaien, hoeft het niet voorbij te zijn.”De theoloog en communicatiewetenschapper denkt dat de redding uit Latijns-Amerika kan komen. ,,Als paus Benedictus overlijdt, moet zijn opvolger uit dat werelddeel komen, bij voorkeur uit Brazilië. Daar heeft men andere opvattingen dan dat celibaatsdenken uit de middeleeuwen en over de vrouwen in topposities. Daar zie je mensen die op latere leeftijd priester zijn geworden, dan al getrouwd zijn en kinderen hebben. Zo moet het, wil de kerk overleven.Die paar priesters die celibatair willen leven volgens de oude regels, geef die een leuk klooster, maar val de mensen er niet meer mee lastig en eis ook niets van ze.”Zolang het hoofdkantoor van de katholieke kerk in het Vaticaan zit, wordt het niets, denkt Van der Meiden. 

Het moet naar Buenos Aires. Verandert er niets, ‘dan tekent de kerk haar eigen doodvonnis’. Een hoofdkantoor is bepalend, vindt ook kerkhistoricus Jacobs, die overeenkomsten met een multinational ziet. ,,De katholieke kerk is een mondiale kerk met vestigingen over heel de wereld. Het hoofdkantoor zit al eeuwenlang in Rome. Daardoor is het een Italiaans gekleurde multinational, terwijl de kerk bestaat bij de gratie van een veelheid aan lokale kerken overal ter wereld. Europa is nog min of meer een samenhangend geheel, maar de afstand met Zuid-Amerika en Afrika is heel erg groot.”De Braziliaanse kerk heeft inderdaad een heel ander gezicht dan de Italiaanse. Dat komt, vertelt Jacobs, door het Tweede Vaticaans Concilie onder leiding van paus Johannes XXIII, dat de verschillende lokale kerken vanaf 1965 veel speelruimte gaf. Dat concilie pleitte nadrukkelijk voor verscheidenheid en openheid. Dat leidde ondermeer tot positief spreken over zaken als het Jodendom, andere kerkelijke geloven en liberale stromingen. De kerk had vanaf dat moment oog voor de tekenen van de tijd.Sinds de vorige paus, Johannes Paulus II, de Pool Karol Wojtyla, van 1978 tot 2005, is de leiding weer teruggekeerd naar de periode van voor dat concilie en weer geslotener geworden. Zijn opvolger, de huidige paus Benedictus XVI, de Duitser Joseph Ratzinger, zet die lijn voort. Hij vindt dat de kerk te ver is doorgeschoten, onder andere door toe te staan dat de liturgie ook in andere talen dan het Latijn kon worden gehouden. Daardoor zouden allerlei teksten niet goed overkomen.Jacobs: ,,Dat Tweede Vaticaans Concilie zit nu in het verdomhoekje. De centrale macht is weer overheersend. Rome benoemt bisschoppen die er net zo over denken en dat beeld uitdragen. 

Die kiezen weer hun personeel dat er ook zo over denkt. Hoe de mensen daaronder denken, de gelovigen, de kerkgangers, is in Romeinse ogen irrelevant. Daaruit komen al die botsingen voort.”De Anglicaanse bisschop Williamson verkondigt wat Jacobs ‘het godsdienstige antisemitisme’ noemt, dat je ook voor de Tweede Wereldoorlog zag. Het idee was toen: als wij tegen Hitler protesteren, kan zich dat tegen ons keren en worden katholieken ook slachtoffer van het nazisme.Jacobs: ,,In die traditie staat een man als Williamson met zijn ontkenning van de Holocaust. De grote vraag is: Waarom heeft de paus hem op dat punt met een verwijzing naar het Vaticaans concilie niet ter verantwoording geroepen?”Voortkomend uit dezelfde traditie is dat in de katholieke kerk in Nederland bepaalde liederen van Huub Oosterhuis – al in 1969 om zijn liefdesrelatie uit de jezuïetenorde gezet en geschorst als priester – verboden zijn. Jacobs: ,,Want die blijken te stammen uit de joodse traditie en zijn klaarblijkelijk te joods gekleurd. In woord zegt de kerkleiding dat ze elke discriminatie afzweert, maar in de praktijk gebeurt dat niet.”Woorden die pater Giel Henselmans uit het hart zijn gegrepen. Hij denkt met weemoed terug aan de 22 jaar dat hij missiewerk deed in Azië, waar, vooral dankzij het onderwijs van de paters, de kerk bloeide en nog altijd bloeit. ,,We willen allemaal leven naar het leven van Jezus. De leiding van de kerk predikt dat ook, maar handelt er niet naar. Staat zelfs geregeld lijnrecht tegenover dat uitgangspunt. De kerk vraagt zich helemaal niet af wat wij, mensen, nodig hebben. Nee, ze verdedigt alleen maar de machtsstructuur. Ten koste van alles. Logisch dat mensen zeggen: voor mij hoeft het niet meer.,,Bisschop Punt had Paul Vlaar na die Oranjemis moeten uitnodigen voor een gesprek: Paul, ga zitten, wil je een biertje. En dan vragen: Paul, waarom doe je dit allemaal? Dan kan er iets gebeuren. Maar nee hoor, meteen wijzen met dat vingertje jij bent fout en jij moet je mond houden. Net zo vraagt de kerk zich ook niet af waarom zoveel mensen zich van het geloof afkeren.” Eerst de mensen, dan de leer, is het credo van Henselmans.

Paul Vlaar wilde aanvankelijk ook met zijn werk stoppen, maar Henselmans hield hem tegen. ,,De kerk zal er niet om lijden als een progressief lid vertrekt, maar wel al die mensen die naar zijn dienst komen. Dat in de leiding de verkeerde mensen zitten, is iets anders. Daar gaat het om dogma’s, die moeten worden veiliggesteld. Paul Vlaar wordt geschorst, terwijl priesters die zich hebben schuldig gemaakt aan seksueel misbruik de hand boven het hoofd wordt gehouden. Dat kan toch niet? Toch blijf ik, omdat het een gemeenschap is. Een gemeenschap van mensen, die wij kerk noemen, daar gaat het om. Die laat ik niet in de steek.”Van der Meiden is verbaasd over de ontwikkelingen, omdat juist de katholieke kerk lang vrij soepel is geweest. ,,Maar er trekken nu een paar van die zware, rechtse jongens aan de touwtjes, die de leer verstrakken en de regels aanscherpen. Soms zijn ze ook nog lid van een duistere organisatie. Alles gesteund vanuit Rome. Het leidt tot vernedering en verwijdering.” Zolang er niets verandert en de kerk zich, zoals bij de affaire rond het seksueel misbruik, als slachtoffer blijft zien en de schuld afschuift, zullen leden zich volgens hem in groten getale blijven uitschrijven. Ook al doen ze dat stilzwijgend.,,Weggaan zonder groeten, noem ik dat. En veel nieuwe leden zullen er niet bijkomen. Op de jeugd hoef je in elk geval niet te rekenen. Die staat er volkomen onverschillig tegenover. De kerk doet ze niets. Gemeenschapszin? Die kunnen ze buiten de kerk ook heel goed vinden.” Wat Van der Meiden verrechtsing noemt, bestempelt kerkhistoricus Jacobs als een stroming. ,,Er zijn er twee. De ene is gesloten, naar binnen gekeerd en de andere is open, naar buiten gericht. De katholieke kerk wordt verscheurd door die twee stromingen. Er zijn mensen die zeggen dat alles cyclisch is en dat er ooit een Paus Johannes XXIV zal komen en een Derde Vaticaans Concilie dat de luiken weer zal opengooien. De huidige leiders zeggen echter. Wij beschikken over vaste ankerpunten, wij staan voor een bepaalde waarheid en die dragen we uit. Ik zeg: als je blijft verkondigen dat er maar één waarheid is en dat die exclusief verankerd ligt in de katholieke kerk, dan heeft die kerk in elk geval in West-Europa geen toekomst meer.”
D. H. 



counter free
Google Analytics Alternative